วังรื่นฤดี

ตำหนักสวนรื่นฤดี เขตดุสิต และวังรื่นฤดี เขตคลองเตย แม้มีที่ตั้งอยู่ห่างไกลกัน แต่มีนามที่พ้องต้องกันเช่นนี้ ย่อมมีความเกี่ยวเนื่องสัมพันธ์กัน ใช่จะเป็นเพียงนามที่เหมือนกันเท่านั้น สถานที่ทั้งสองแห่งนี้มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ร่วมกัน กล่าวคือ เป็นที่ประทับของ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สายพระโลหิตเพียงพระองค์เดียวในพระบาทสมเด็จมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ และพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ซึ่งนาม “รื่นฤดี” เป็นมงคลนามมีความหมายว่า “ร่มรื่นสมดังพระประสงค์”

ตำหนักสวนรื่นฤดี ตั้งอยู่ ณ มุมถนนราชสีมา ตัดกับถนนสุโขทัย เขตดุสิต พระนางเจ้าสุวัทนาฯ โปรดให้สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ประทับของพระองค์และพระราชธิดา ในที่ดินที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานให้เป็นสิทธิ์ขาดของพระนางเจ้าสุวัทนาฯ นับแต่ครั้งทรงเป็นเจ้าจอมสุวัทนา เมื่อล้นเกล้าฯ เสด็จสวรรคตแล้วพระนางเจ้าสุวัทนาฯ โปรดให้นายจิตรเสน หรือนายหมิว อภัยวงศ์ เป็นผู้ออกแบบตำหนัก และพลโท พระยาศัลวิธานนิเทศ (แอบ รักตประจิต) เป็นวิศวกรควบคุมการก่อสร้าง แล้วเสร็จเมื่อปลาย ปี พ.ศ. ๒๔๗๗ เสด็จพระนางได้ ประทานนามที่ประทับแห่งนี้ว่า “สวนรื่นฤดี” 

ตำหนักสวนรื่นฤดี มีบรรยากาศที่สงบและร่มรื่น พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ทรงปลูกพันธุ์ไม้ไว้หลากหลายพันธุ์ โปรดให้สร้างสระว่ายน้ําที่ทันสมัยอย่างฝรั่ง สำหรับพระราชธิดาลงสรงน้ำออกกําลังพระวรกาย และมีสิ่งอำนวยความสะดวกต่าง ๆ จัดไว้ในตำหนัก พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ทรงเอาพระทัยใส่ในเรื่องการศึกษาของพระราชธิดาเป็นอย่างดี ได้ให้ทรงศึกษาที่โรงเรียนราชินี ซึ่งสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงสถาปนาขึ้น แต่เมื่อพระธิดาประชวรได้ทรงจัดหาครูมาถวายพระอักษรส่วนพระองค์ ณ ตำหนัก โดยได้ทรงศึกษาวิชาภาษาไทยกับนางสาวศรีนาถ สุริยะ (ต่อมาคือ ศาสตราจารย์เกียรติคุณ ท่านผู้หญิงศรีนาถ สุริยะ) วิชาภาษาอังกฤษกับมิสซิสเดวีส์ วิชาวรรณคดีไทย ขนบธรรมเนียมไทย และพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวกับหม่อมเจ้าหญิงเสมอภาค โสณกุล และทรงศึกษาวิชาเปียโนกับมิสเซดี้ นอกจากนี้ยังมีข้าหลวงรุ่นเยาว์เป็นพระสหายอยู่ในตำหนักอีกหลายคน ตำหนักสวนรื่นฤดีแห่งนี้จึงน่ารื่นรมย์สมดังนามของตำหนัก

ในปี พ.ศ. ๒๔๘๐ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงเจริญพระชนมายุ ๑๒ พรรษา พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ทรงตัดสินพระทัยพาสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ เสด็จไปทรงศึกษาและรักษาพระองค์ ณ ประเทศอังกฤษ ตำหนักสวนรื่นฤดีจึงไม่มีผู้ใดประทับอยู่ และได้ขายให้แก่กองทัพบกในเวลาต่อมา

ปัจจุบัน ตำหนักสวนรื่นฤดีได้ถูกปรับให้เป็นที่ตั้งของกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร (กอ.รมน.) ของกองทัพบก และได้รับการอนุมัติให้ก่อสร้างอาคารเพิ่มเติม โดยไม่รื้อตำหนักเดิมและคงไว้ในฐานะเป็นอาคารอนุรักษ์

สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ และพระนางเจ้าสุวัทนาฯ ประทับอยู่ ณ ประเทศอังกฤษ เป็นเวลา ๒๑ ปี และที่ประทับสุดท้ายก่อนนิวัตประเทศไทยอย่างถาวร ตั้งอยู่ เลขที่ ๓๐ ถนนไดก์โรด เมืองไบรตัน มณฑลซัสเซกซ์ มีเนื้อที่ประมาณ ๔ ไร่ ลักษณะเป็นตึก ๒ ชั้นหลังใหญ่ ขนาด ๗ ห้องนอน ความโดดเด่นของที่ประทับแห่งนี้ คือ มีบริเวณที่กว้างขวาง มีสนามเทนนิส สวนครัวและเรือนกระจกไว้สำหรับเพาะชำ พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ประทานนามตำหนักที่ประทับแห่งนี้ว่า “บ้านรื่นฤดี”

เมื่อวันที่ ๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๐๒ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ และพระนางเจ้าสุวัทนาฯ เสด็จนิวัตประเทศไทยเป็นการถาวร แต่ก่อนหน้านี้ทั้งสองพระองค์เสด็จนิวัตประเทศไทยเป็นการชั่วคราวแล้วครั้งหนึ่งเพื่อทรงเลือกซื้อที่ดินที่เหมาะสมสำหรับสร้างที่ประทับในประเทศไทย ในขณะนั้นถนนสุขุมวิทมีผู้คนอาศัยอยู่ไม่มากเท่ากับปัจจุบัน ยังคงมีภาพทุ่งนาและต้นไม้ใหญ่ปรากฏให้เห็น พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ทรงถูกพระทัยที่ดินผืนใหญ่ขนาด ๗ ไร่ แปลงหนึ่งในซอยสันติสุข หรือที่ต่อมาเรียกว่าซอยสุขุมวิท ๓๘ ทรงซื้อที่ดินแปลงนี้จากเจ้าของสองราย ได้แก่ นายแมนฟุ้ง เนียวกุล และนายเอ.อี. นานา พระนางเจ้าสุวัทนาฯ โปรดให้พลเรือตรี สมภพ ภิรมย์ (ต่อมาคือ ศาสตราจารย์ พลเรือตรี สมภพ ภิรมย์) ซึ่งขณะนั้นรับราชการอยู่กรมอู่ทหารเรือ เป็นสถาปนิกออกแบบ และบริษัท สี่พระยาวัตถุโบราณ จำกัด เป็นผู้รับเหมาก่อสร้าง โปรดให้สร้างองค์ตำหนักอย่างเรียบง่ายไม่ใช้วัสดุหรูหรา หรือตกแต่งฟุ่มเฟือย เป็นอาคาร ๒ ชั้น เพดานสูงเปิดโล่ง ผนังส่วนใหญ่กรุกระจกฝ้าเพื่อรับแสงสว่างจากภายนอก ภายในออกแบบให้โปร่งสบาย ดูสว่าง มีบรรยากาศที่สดใสเสมอ บริเวณรอบตำหนักโปรดให้ขุดบ่อน้ำขนาดใหญ่รูปทรงแผนที่ประเทศไทย ไว้เลี้ยงปลาและติดตั้งน้ำพุ สนามหญ้าได้รับการตกแต่งด้วยพันธุ์ไม้นานาชนิด โปรดประทานนามที่ประทับแห่งนี้ว่า “วังรื่นฤดี”

ตำหนัก “สวนรื่นฤดี” “บ้านรื่นฤดี” และ “วังรื่นฤดี” ล้วนเป็นนามที่พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ประทานเป็นชื่อตำหนัก แสดงให้เห็นว่า พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ทรงมีความผูกพันกับนามนี้มาก มงคลนามอันหมาย ถึง “ร่มรื่นสมดังพระประสงค์” จึงเป็นนามที่ประทับเกือบทุกแห่ง สิ่งสำคัญที่ทำให้ “ร่มรื่นสมดังพระประสงค์” คือ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชธิดาผู้เป็นดั่งดวงแก้วของพระองค์ ทรงมีพระจริยวัตรที่เรียบง่าย ไม่โปรดความหรูหราฟุ่มเฟือย อีกทั้งทรงปลูกต้นไม้ พันธุ์ไม้ และดอกไม้ไว้มากมาย เพื่อให้ที่ประทับมีความสดชื่นรื่นรมย์และงดงามอยู่เสมอ นำความสุขกายสบายใจมายังผู้อยู่อาศัย ยังผลให้ทรงสำราญพระทัยในตำหนักรื่นฤดีทุกแห่ง

ปัจจุบัน วังรื่นฤดีอยู่ในความดูแลรับผิดชอบของมูลนิธิเพชรรัตน – สุวัทนา เป็นแหล่งเรียนรู้และสืบทอดขนบธรรมเนียมประเพณีที่สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี และ พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ทรงถ่ายทอดไว้แก่ข้าราชบริพารสืบสานต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน ในอนาคตอันใกล้นี้ วังรื่นฤดีจะเปิดพื้นที่เป็นศูนย์การเรียนรู้ เพื่อจัดกิจกรรมต่าง ๆ อันเป็นการน้อมรำลึกในพระกรุณาธิคุณและเผยแผ่พระเกียรติคุณของพระผู้ทรงพระราชทานและประทานกำเนิดมูลนิธิฯ ทั้งสองพระองค์

ชมวีดิทัศน์การบำเพ็ญกุศลเนื่องในวันคล้ายวันสิ้นพระชนม์