สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี และพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ทรงสืบสานพระราชกรณียกิจทั้งปวงอันเกี่ยวเนื่องด้วยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้จำเริญวัฒนายิ่งขึ้นในทุกด้าน โดยเฉพาะพระราชกรณียกิจด้านการศึกษา สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงเอาพระทัยใส่สนับสนุนเกื้อกูลสถาบันการศึกษาที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนา พระราชทานทุนทรัพย์ในการก่อสร้าง หรือพระราชทานนามไว้ กับทั้งสถาบันที่สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงพระกรุณาโปรดรับไว้ในพระอุปถัมภ์หรือพระอุปการะ เป็นการสนองพระบรมราโชบายของสมเด็จพระบรมชนกนาถ รวมจำนวนหลายสิบแห่ง
สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ มีพระดำริให้จัดตั้ง “รางวัลสมเด็จเจ้าฟ้าเพชรรัตน” และพระราชทานอนุมัติให้เริ่มดำเนินการในพุทธศักราช ๒๕๕๔ ทรงพระกรุณาโปรดให้จัดของรางวัลอันประกอบด้วย เข็มอักษรพระนาม พร้อมประกาศนียบัตรและทุนการศึกษา เพื่อพระราชทานแก่นักเรียนและนักศึกษาในเครือข่ายสถาบันการศึกษาในรัชกาลที่ ๖ และสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ผู้เรียนดีและมีความประพฤติดี (Best all around) ตั้งใจเล่าเรียน มีอุปนิสัยใจคอดี เสียสละเพื่อส่วนรวม อันเป็นคุณลักษณะของพลเมืองที่พึงประสงค์ให้เป็นแบบอย่างที่ดีของเยาวชนในสังคม โดยให้แต่ละสถาบันการศึกษาในเครือข่ายคัดเลือกนักเรียนที่เรียนดีและประพฤติดี เป็นนักเรียนยอดเยี่ยม เข้ารับพระราชทานรางวัลดังกล่าว เป็นกำลังส่งเสริมความมุ่งมั่นและเป็นแบบอย่างแก่เด็กและเยาวชน ในอันที่จะพัฒนาสติปัญญาและอุปนิสัยให้สอดคล้องตามแนวพระราชดำริในรัชกาลที่ ๖ และแนวพระดำริของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ
มูลนิธิพระบรมราชานุสรณ์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในพระบรมราชูปถัมภ์ และมูลนิธิเพชรรัตน–สุวัทนา ได้สนองพระดำริสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ร่วมกันพัฒนาเครือข่ายดังกล่าวขึ้นเป็นนิติบุคคลในนาม “มูลนิธิสถาบันการศึกษาในรัชกาลที่ ๖ และสมเด็จฯ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาฯ” เพื่อสนับสนุนและส่งเสริมการดำเนินงานของสถาบันการศึกษาในรัชกาลที่ ๖ และสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ในทุกด้าน พร้อมทั้งจัดพิธีมอบ “รางวัลสมเด็จเจ้าฟ้าเพชรรัตน” ต่อเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน
รางวัล “สมเด็จเจ้าฟ้าเพชรรัตน” นับเป็นความภาคภูมิใจสูงสุดของนักเรียนนักศึกษาในภาคีมูลนิธิสถาบันการศึกษาในรัชกาลที่ ๖ และสมเด็จฯ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาฯ เป็นเครื่องกำกับย้ำ เตือนสำหรับผู้ได้รับพระราชทานรางวัล ให้ตระหนักในหน้าที่ที่จะเจริญตามรอยพระยุคลบาทในการประกอบคุณงามความดี เป็นแบบอย่างของสังคมไทย สมดังที่สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงหวังพระหฤทัยและทรงดำรงพระองค์เป็นแบบอย่างเพื่อประเทศชาติและประชาชนมาโดยตลอดพระชนมชีพ
